Het Achterstandsfonds Noord-Holland zet zich in tegen laaggeletterdheid
Toolkit Laaggeletterdheid
In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen moeite met lezen en schrijven. In Noord-Holland is ongeveer 12,7% van de inwoners laaggeletterd. Dat is één op de acht inwoners. Deze mensen kunnen vaak enigszins lezen, schrijven of rekenen, maar beheersen deze vaardigheden onvoldoende om goed mee te kunnen draaien in de samenleving. Het is belangrijk dat zorgverleners deze mensen herkennen en hun communicatie, informatiemateriaal en begeleiding zo aanpassen dat deze beter aansluiten bij de patiënt of cliënt. Om u hierbij te helpen heeft het Achterstandsfonds Noord-Holland een Toolkit Laaggeletterdheid ontwikkeld.
Wat kunt u met deze toolkit?
In deze toolkit zijn materialen opgenomen voor zorgverleners die te maken hebben met patiënten die laaggeletterd zijn en/of patiënten die beschikken over lage gezondheidsvaardigheden. U kunt hierbij denken aan filmpjes, posters, begrijpelijke teksten, beeldmateriaal en overige tips.
Uit welke onderdelen bestaat de toolkit?
- Meer informatie over laaggeletterdheid
- Communicatieadvies en voorlichting
- Medicijngebruik
- Chronische ziekten, voeding en gezonde leefstijl
- Meer informatie over laaggeletterdheid
Laaggeletterdheid is een term voor mensen die moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen. Zij hebben moeite om informatie over ziekte en gezondheid te verkrijgen, te begrijpen en toe te passen. Naast laaggeletterde patiënten zijn er ook patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Dit zijn patiënten die moeite hebben met het begrijpen en toepassen van informatie van hun zorgverlener en moeite hebben om hun weg te vinden in de zorg. Klik hier voor meer informatie over laaggeletterdheid.
Herkenningssignalen
Veel laaggeletterden schamen zich ervoor dat ze moeite hebben met lezen en schrijven en proberen dit vaak te verbergen. Het herkennen van laaggeletterdheid is niet altijd gemakkelijk, maar er bestaan herkenningssignalen, zoals een niet-gemotiveerde houding van een patiënt. Het onderliggende probleem kan zijn dat de patiënt de informatie niet goed begrijpt, omdat hij of zij laaggeletterd is. We hebben een top 5 voor u opgesteld, die u kan helpen bij het herkennen van laaggeletterdheid.
Herkennen van laaggeletterdheid – top 5:
De patiënt:
- Vermijdt duidelijk lees- en schrijfsituaties
- Stelt nooit vragen of stelt niet ter zake doende vragen
- Gebruikt of begrijpt het nummerapparaat niet
- Lijkt afwezig of ongeïnteresseerd
- Neemt medicatie niet goed in
Bent u benieuwd naar andere manieren om laaggeletterdheid te herkennen? Klik hier voor de checklist ‘herkennen laaggeletterdheid’ en klik hier voor gedrag of signalen die wijzen op laaggeletterdheid.
Smoezen – top 5:
- “Sorry, ik ben mijn bril vergeten.”
- “Dat formulier vul ik thuis wel in.”
- “Die bijsluiters zijn zo ingewikkeld.”
- “Ik dacht dat de afspraak morgen was.”
- “Nee, ik lees nooit, de tv geeft informatie genoeg.”
Bent u benieuwd naar andere veel gebruikte smoezen? Klik hier voor de checklist ‘herkennen van smoezen’.
Als u vermoedt dat iemand moeite heeft met lezen, schrijven of rekenen, is het belangrijk om dit te benoemen en hulp aan te bieden. Klik hier voor meer tips die u kunnen helpen bij het uitvragen van laaggeletterdheid of klik hier voor gedrag of signalen die wijzen op laaggeletterdheid of beperkte gezondheidsvaardigheden
Meer informatie?
Klik hier voor de video ‘laaggeletterdheid bespreekbaar maken’
Klik hier voor meer informatie over taalcursussen via Taalzoeker of Stichting Lezen & Schrijven.
- Communicatieadvies en voorlichting
Als u weet dat een patiënt laaggeletterd is of beperkte gezondheidsvaardigheden heeft is het belangrijk om uw communicatie hierop aan te passen. Wij geven u graag handvatten om dit aan te pakken.
Belangrijke tips in communicatie met een laaggeletterde patiënt zijn praat in korte zinnen met eenvoudig taalgebruik en herhaal de belangrijkste van punten. Ook de terugvraagmethode kunt u gebruiken om te controleren of de patiënt het begrijpt. Hieronder vindt u verschillende materialen die de communicatie kunnen bevorderen.
Klik hier voor meer communicatietips
Klik hier voor de terugvraag-methode en klik hier om de terugvraagmethode kaart gratis te bestellen bij Pharos
Klik hier voor een gesprekslijst
Klik hier voor filmpjes over gesprekstechnieken
Eenvoudig beeldmateriaal kan ervoor zorgen dat de patiënt de boodschap beter begrijpt. Ook zijn er materialen beschikbaar die uw consult met
laaggeletterde patiënten vergemakkelijken, zoals een gesprekskaart met afbeeldingen ter ondersteuning van het gesprek (stress, gewicht, werk, uitleg
over het menselijk lichaam en veelvoorkomende klachten). Hieronder hebben we een selectie gemaakt van handige materialen die u kunt inzetten tijdens een
consult.
Klik hier voor tips over websites die beeldmateriaal verschaffen zoals Thuisarts.nl, Apotheek.nl en Inhalatorgebruik.nl
Klik hier als u ‘beeldverhalen’ wilt downloaden per categorie (bijv. depressie, ADHD en autisme)
Klik hier voor eenvoudige voorlichting (bijv. stress, corona, depressie, seksueel misbruik)
Klik hier voor voorlichtingsfilmpjes over gezondheid zoals informatiefilmpjes over orgaandonatie en zorgverzekering (Steffie)
Klik hier voor een placemat met gespreksonderwerpen voor tijdens het consult
Klik hier voor beeldtekeningen met eenvoudige uitleg over het menselijk lichaam en veel voorkomende klachten (Begrijp je Lichaam)
Klik hier voor een baliekaart met iconen in A3 formaat
Klik hier voor een afsprakenkaartje in eenvoudige taal
Klik hier voor begrijpelijke uitleg en instructievideo’s over medicatie
Het Achterstandsfonds financiert trainingen die huisartsen en praktijkmedewerkers in staat stellen om effectiever te communiceren met laagopgeleiden, laaggeletterden, migranten en vluchtelingen. Zo sluit het zorgaanbod beter aan bij het taalniveau, opleidingsniveau, de gezondheidsvaardigheden en culturele achtergrond van de patiënt. Op de pagina Trainingen vindt u een divers aanbod van zowel fysieke- als online trainingen voor zorgprofessionals die werken met laaggeletterden.
Voor laaggeletterde en/of anderstalige patiënten is het Nederlandse zorgsysteem niet altijd makkelijk te begrijpen. Hieronder vindt u materiaal die u kunt gebruiken om voorlichting te geven.
Klik hier voor (animatie) uitleg van Steffie ‘Naar je huisarts’?
Klik hier voor (animatie) uitleg van Steffie ‘Basiszorgverzekering’
Klik hier voor uitleg over de Nederlandse gezondheidszorg (Huisarts-migrant)
- Medicijngebruik
Meer dan de helft van de patiënten heeft moeite met het begrijpen en onthouden en het toepassen van informatie over medicatie. Hieronder vindt u een aantal hulpmiddelen die u kunt gebruiken. U kunt bijvoorbeeld een patiëntvriendelijke termenlijst gebruiken voor het opstellen van een begrijpelijke bijsluiter. De Bijsluiter in Beeld en de KIJKsluiter zijn hulpmiddelen die de belangrijkste informatie uit de bijsluiter eenvoudig uitlegt met behulp van animatievideo’s. De Bijsluiter in Beeld is zeer bruikbaar voor voorlichting op maat met keuze uit pictogrammen om uitgeprint mee te geven aan de patiënt.
Klik hier voor een patiëntvriendelijke termenlijst.
Klik hier voor medicijninformatie met iconen.
Klik hier voor de Bijsluiter in beeld.
Klik hier voor tips over het maken van een begrijpelijke bijsluiter.
Klik hier voor de KIJKsluiter.
Klik hier voor uitleg over iconen (Apotheek.nl)
- Chronische ziekten, voeding en gezonde leefstijl
Een groot percentage van de patiënten met COPD-klachten is laaggeletterd of beschikt over lage gezondheidsvaardigheden. Deze groep heeft vaak moeite met het uitvoeren van zelfzorg. Hieronder vindt u diverse hulpmiddelen, zoals een praatkaart (placemat) met gespreksonderwerpen voor tijdens het COPD consult en eenvoudige uitleg over COPD met beeld, tekst en voorlichting video’s. Voor COPD-patiënten die behoefte hebben aan uitleg over diabetes kunt u een (hand)boekje meegeven die hen helpt in het dagelijks leven.
Klik hier voor het handboek: ‘ik heb COPD, wat kan ik doen’?
Klik hier voor de COPD praatkaart
Klik hier voor de link om het officiële longaanval actieplan aan te vragen (Longfonds)
Klik hier voor eenvoudig voorlichtingsmateriaal met beeld over COPD
Klik hier voor instructies (tekst & video) over het gebruik van inhalatoren
Klik hier voor eenvoudige informatie over COPD (Thuisarts.nl)
Klik hier voor een video over wat spiometrie is en wat je kunt verwachten
Klik hier voor video’s over COPD van het Longfonds
Hart- en vaatziekten komen regelmatig voor bij laaggeletterden of patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. Opleiding, sociaaleconomische omstandigheden en culturele achtergrond kan veel invloed hebben op de leefstijl van de patiënt. Voor de patiënt is eenvoudige en begrijpelijke voorlichting daarom van belang. Hieronder vindt u informatie over risicofactoren, leefstijladviezen en eenvoudig voorlichtingsmateriaal.
Klik hier voor beeldtekeningen met eenvoudige uitleg over hart & bloedvaten
Klik hier voor eenvoudige uitleg en video’s over symptomen, medisch onderzoeken en behandelingen van CVRM
Klik hier voor animatievideo’s over hart & vaatziekten*
Klik hier voor meer informatie over medicijnen voor hart & vaatziekten (Hartstichting)
Klik hier voor de meest voorkomende signalen waaraan je een beroerte kunt herkennen – beeldmateriaal (Hartstichting)
* Let op: deze animatievideo’s dienen samen gekeken te worden met een zorgverlener/mantelzorger
Laaggeletterden of patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden beschikken niet altijd over volledige en juiste kennis over kanker, de klachten die op kanker kunnen wijzen en op de zorg die bij de ziekte gepaard gaat. Er is materiaal ontwikkeld om de zorgverlener te ondersteunen in het juist informeren van de patiënt over de diagnose en behandelmethoden.
Klik hier voor ondersteuning bij het eenvoudig uitleggen voor patiënten met kanker
Klik hier voor praatkaarten voor verschillende vormen van kanker (voor zorgverleners die patiënten met kanker begeleiden)
Klik hier voor de website Mammarosa: zij helpen vrouwen met borstkanker die niet goed Nederlands lezen, spreken en/of schrijven. Ook kunnen vrouwen via dit platform in contact komen om te praten over borstkanker met iemand die dezelfde taal spreekt en cultuur kent.
Diabetes Type 2 is een complexe chronische aandoening die aanspraak doet op veel basisvaardigheden van de patiënt. Patiënten moeten inzicht hebben in hun ziekteproces, maar ook begrijpen welke klachten te maken hebben met diabetes. Er zijn hulpmiddelen die u ondersteunen in het gesprek met de patiënt zoals praatplaten, handreikingen en informatiekaarten. Voor diabetespatiënten die behoefte hebben aan eenvoudige uitleg over diabetes kunt u een boekje meegeven die hen helpt in het dagelijks leven. Meer informatie over gezonde voeding & leefstijl vindt u onder ‘Voeding & gezonde leefstijl’.
Klik hier voor het handboek: ‘ik heb diabetes, wat kan ik doen’?
Klik hier voor materialen & instrumenten (praatplaten, informatiekaarten etc.) die u kunt inzetten in uw spreekkamer
Klik hier voor beeldtekeningen met eenvoudige uitleg over Diabetes
Klik hier voor informatie over Diabetes type 2 – voorleesfunctie (Thuisarts.nl)
Klik hier voor dé site voor mensen met diabetes type 2 en hun zorgverleners
Klik hier voor de Diabetes Risicotest
Klik hier voor praatplaten Diabetes diverse keukens
Klik hier voor brochures met voedingswaren (beeldmateriaal) voor zorgverleners met uitleg over koolhydraatbeperkt eten bij DM2 en overgewicht (tegen vergoeding)
Laaggeletterdheid en overgewicht gaan vaak hand in hand. In de praktijk is het vaak lastig om informatie over gezonde voeding te vinden, te begrijpen en toe te passen. Bruikbaar (beeld-)materiaal kan u daarom goed ondersteunen om de informatie begrijpelijk te maken voor de patiënt. Hieronder staan diverse materialen ter ondersteuning van uw consult.
Klik hier voor Eetadviesvideo’s: Eetstoplicht
Klik hier voor uitleg over gezond eten en bewegen (interactief) Steffie
Praatplaat gezonde voeding
Klik hier voor tips voor gezond eten + recepten
Klik hier voor verschillende koelkastposters (gezond eten) (0-4 jaar) en (4-18 jaar)
Klik hier voor voedingsplaatjes + gewicht (powerpoint)
Klik hier voor een overzicht van foldermateriaal ‘minder zout’
Klik hier voor filmpjes over gezonde voeding, de avondsnack en koffie, thee & sappen
Stoppen met Roken
Klik hier voor meer informatie voor ondersteuning ‘stoppen met roken’ (voor zorgverleners)
Klik hier voor meer informatie voor ondersteuning ‘stoppen met roken’
Klik hier voor eenvoudige voorlichting over stoppen met roken (beeldmateriaal stoppen met roken, rapporten, handreiking)
Positieve Gezondheid is een bredere kijk op gezondheid, uitgewerkt in zes dimensies. Met die bredere benadering draag je bij aan het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven om te gaan. Én om zo veel mogelijk eigen regie te voeren.
Klik hier voor de eenvoudige tool ‘mijn positieve gezondheid’
Klik hier voor Spinnenweb en vragenlijst positieve gezondheid
Voor moslims vindt tijdens de 9e maand van de islamitische maankalender de vastenperiode plaats. Tijdens deze heilige maand willen zij zich zuiveren door tussen zonsopgang en zonsondergang niet te eten en drinken. Voor patiënten met diabetes is het belangrijk dat zij hier bewust mee omgaan.
Bent u zorgverlener en heeft u behoefte aan brochures met adviezen voor behandelaars? Klik hier. Voor praktische hulpmiddelen zoals medicatiekaarten en gespreks- en advieskaarten zijn de volgende middelen beschikbaar in het nederlands.
Klik hier voor eetadvieskaarten Ramadan
Klik hier voor de medicatiekaart Ramadan
Klik hier voor adviezen diabetes & Ramadan voor zorgverleners
Klik hier voor informatie over medicatiegebruik tijdens de Ramadan
Klik hier voor adviezen over gezondheid tijdens de Ramadan
Klik hier voor de video Ramadan & medicijnen
Tips?
Heeft u een aanvulling en/of suggesties ter verbetering van deze toolkit? Wij ontvangen deze graag. Klik hier.
